Jak AI może pomóc w zrozumieniu zmian w polskim prawie?

Czy można poznać prawo?

Skala zmian legislacyjnych w Polsce przytłacza. Korzystając z Internetowego Systemu Aktów Prawnych (ISAP) możemy się dowiedzieć, iż w 2023 roku weszło w życie 139 ustaw, przy czym znaczna część z nich obejmowała jednoczesne nowelizacje kilku aktów prawnych. Przykładowo, ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, zaingerowała w treść w sumie dziesięciu aktów prawnych (poza samym Kodeksem cywilnym również m.in. w Kodeks rodzinny i opiekuńczy, czy Kodeks postępowania cywilnego). Wśród polskich ustaw pojawiają się nie tylko liczne nowelizacje, ale również wiele regulacji normujących zupełnie nowe zagadnienia np. ustawa o ekonomii społecznej z dnia 5 sierpnia 2022 r., czy ustawa o systemie informacji finansowej z dnia 1 grudnia 2022. Bardzo dużą rolę we wprowadzaniu zmian legislacyjnych odgrywa Unia Europejska (szczególnie w zakresie nowych technologii). Przykładem może być wspomniana ustawa o systemie informacji finansowej, implementująca dyrektywę unijną lub projekt ustawy o kryptoaktywach z 22 lutego 2024 r., którego procedowanie jest związane ze stosowaniem rozporządzenia unijnego.

Należy pamiętać, że systemu  prawnego nie tworzą jedynie ustawy; prędkość wydawania aktów wykonawczych jest jeszcze większa. Od początku stycznia do końca marca 2024 r., zgodnie z informacją z ISAP, weszło w życie ponad 200 rozporządzeń, a to wciąż wierzchołek góry lodowej. Sumując różne rodzaje dokumentów prawnych, przyjmuje się, że w sumie ich dzienny przyrost dochodzi do 2 tysięcy. Jeżeli uwzględnimy, iż mowa jest o wysoce wyspecjalizowanym tekście, który wymaga znajomości zarówno kontekstu prawnego jak i regulowanych przezeń dziedzin życia, zadanie, przed którymi stoją prawnicy, wydaje się ponad ludzkie siły. Na szczęście obecnie  przedstawiciele zawodów prawniczych nie są ograniczeni ludzkimi możliwościami, gdyż z pomocą przychodzi im sztuczna inteligencja (ang.: artificial intelligence – AI).

Trójwymiarowy problem

Zanim zastanowimy się, jak systemy AI mogą uratować nas przed utonięciem w legislacyjnej powodzi, warto przyjrzeć się temu, na czym polega specyfika problemu przyrostu aktów prawnych. Choć sama ilość piętrzących się regulacji jest wystarczająca, aby spędzać prawnikom sen z powiek, to prawdziwe wyzwanie stanowi zrozumienie ciągłych zmian w całej strukturze systemu prawnego. Poznanie treści nowych przepisów to dopiero pierwszy krok w pracy prawnika. Do trafnego zrekonstruowania normy prawnej potrzebna jest znajomość wszystkich relewantnych zależności oplatających interesującą nas jednostkę redakcyjną tekstu prawnego. Wspomniane zależności mają trzy wymiary. Po pierwsze mogą wystąpić wewnątrz aktu prawnego, w którym znajduje się danych przepis. Przykładowo definicja konsumenta z art. 22¹ KC określa go jako osobę fizyczną, dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Przedsiębiorca został z kolei zdefiniowany w art. 43¹KC, poprzez przesłankę prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej. Działalność gospodarcza jest zaś scharakteryzowana w art. 3 ustawy Prawo Przedsiębiorców, co tym samym prowadzi nas do drugiego wymiaru zależności – horyzontalnych (występujących pomiędzy aktami tego samego rzędu). Trzecim z omawianych wymiarów są zależności wertykalne, występujące między aktami różnego rzędu. Pozostając przy zagadnieniu działalności gospodarczej z art. 3 ustawy Prawo Przedsiębiorców, można, jako przykład dotyczącej jej zależności wertykalnej, wskazać art. 22 Konstytucji. Wyklucza on możliwość innego ograniczenia wolności działalności gospodarczej, niż w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.

AI w pogoni za prawodawcą

Wykorzystanie sztucznej inteligencji  do rozplątania nieustannie zmieniającej się siatki relacji między przepisami prawnymi, może odbywać się na wiele sposobów. Podstawową metodą jest analiza aktu prawnego – związana z szukaniem zależności wewnętrznych. Zamiast poświęcać czas na zapoznanie się z nową regulacją (albo jej projektem), która tylko potencjalnie może odgrywać rolę dla naszej działalności zawodowej, warto uprzednio polecić AI dokonanie streszczenia. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby następnie zwrócić się do naszego wirtualnego asystenta z ewentualnymi pytaniami o istotne zagadnienia. Mając dostęp do uzasadnienia  projektu aktu prawnego, w krótkim czasie możemy otrzymać kontekst jego przyjęcia, a nawet pomoc w wykładni — mimo braku orzecznictwa czy komentarzy. Jeżeli dojdziemy do przekonania, że warto poświęcić uwagę niektórym kwestiom  (np.: wybranym definicjom ), dzięki AI z łatwością uzyskamy odpowiedzi na nurtujące pytania, nie mając nawet wiedzy o strukturze nowej regulacji. Przykładowo, używając systemu Gaius Lex, po załączeniu wspomnianej na wstępie ustawy o ekonomii społecznej do bazy dokumentów, można szybko poznać szczegóły interesujących nas pojęć. Jeżeli naszą uwagę zwróci termin „przedsiębiorstwo społeczne”, to poza definicją, poznamy również m.in. zasady uzyskania jego statusu.

Kolejnym sposobem korzystania z AI jest użycie go do szukania relacji wertykalnych i horyzontalnych w systemie prawnym. Jeżeli w streszczonej przy pomocy sztucznej inteligencji nowej regulacji dostrzeżemy potencjalne punkty styczne z innymi aktami prawnymi, możemy polecić AI  poszukiwanie istniejących zależności. Gdyby zainteresowały nas relacje pomiędzy projektem ustawy o kryptoaktywach a kodeksem cywilnym, dzięki systemowi Gaius Lex bez trudu je poznamy. Dowiemy się np. że wspomniany projekt stanowi, iż nastąpi dochowanie wymogu formy pisemnej, przez oświadczenie woli odnoszące się do usług związanych z kryptoaktywami, gdy zostanie ono złożone w formie elektronicznej. Jest to przykład związku z działem III KC dotyczącym formy czynności prawnych.

Wykraczając poza analizę samych aktów prawnych, trzeba również wspomnieć o możliwości kontrolowania przez AI zgodności sporządzanych umów (lub innych czynności prawnych) ze zmianami prawa materialnego. Istotna rola przedstawionej funkcji, wynika z art. 58 § 1 KC, który przewiduje sankcję nieważności dla czynności  prawnych sprzecznych z ustawą.  Warto zatem, przed oddaniem klientowi gotowego projektu umowy, skontrolować z pomocą sztucznej inteligencji  jego postanowienia, zahaczające o pola intensywnej aktywności legislacyjnej.

Jak się nie zgubić? Opisane przykładowe sposoby wykorzystania AI do dotrzymania kroku prawodawcy, to tylko niewielki wycinek potencjału, jaki kryje się za tą technologią. Zadanie, jakie pozostaje prawnikowi, to wypracowanie spersonalizowanego modelu współpracy z nowym, wirtualnym asystentem. Dla niektórych przedstawicieli branży może polegać to na poddawaniu nowych aktów prawnych swobodnej ocenie AI oraz następczym wyprowadzaniu wniosków co do zależności między przepisami. Inni z kolei mogą uznać podejście problemowe (polegające na użyciu systemów zasilanych sztuczną inteligencją do szukania konkretnych zagadnień w przybywających regulacjach) za bardziej efektywne. Bez względu na to, jaką drogę wybierze prawnik, pewnym pozostaje, że kompleksowe poznanie polskiego systemu prawnego bez pomocy sztucznej inteligencji nie jest możliwe.