Wpływ sztucznej inteligencji na ochronę dóbr osobistych

Czym są dobra osobiste?

Zgodnie z przyjętym w doktrynie stanowiskiem, dobra osobiste stanowią rodzaj praw podmiotowych, które podlegają ochronie skutecznej erga omnes (wyrażone to zostało np. w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2023 r., sygn.  III CZP 22/23). Dla scharakteryzowania dóbr osobistych można  natomiast przytoczyć fragment uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010 r., sygn. III CZP 79/10 –„[dobra osobiste] wynikają z tych wartości niemajątkowych, które są ściśle związane z człowiekiem, obejmując jego fizyczną i psychiczną integralność albo będąc przejawem jego twórczej działalności; skupiają niepowtarzalną, pozwalającą na samorealizację indywidualność człowieka, jego godność oraz pozycję wśród innych ludzi. Dobrem osobistym jest wartość immanentnie złączona z istotą człowieczeństwa oraz naturą człowieka, niezależna od jego woli, stała, dająca się skonkretyzować i obiektywizować”. 

Ochrona dóbr osobistych wynika przede wszystkim z art. 23 KC. Przywołany przepis stanowi o otwartym katalogu dóbr osobistych, a przedstawione w jego treści dobra osobiste mają charakter przykładowy (należy do nich m.in. zdrowie, nazwisko, tajemnica korespondencji). Podstawa roszczeń, wynikających z zagrożenia lub naruszenia dóbr osobistych, może być różna, w zależności od konkretnego stanu faktycznego oraz celu powoda. Art. 24 § 1 KC jest samodzielną podstawą prawną żądania zaniechania działania zagrażającego dobru osobistemu lub usunięciu skutków takiego naruszenia (gdy już do niego doszło). Jeżeli powód dochodzi zadośćuczynienia za krzywdę albo zapłaty sumy pieniężnej na cel społeczny, to art. 24 § 1 KC in fine wskazuje na istnienie innej podstawy prawnej roszczenia — będzie nią art. 448 § 1 albo 2 KC lub art. 445 § 1 KC. W sytuacji, gdy naruszenie dóbr osobistych będzie skutkować powstaniem szkody majątkowej, to zgodnie z art. 24 § 2 KC zastosowanie znajdują reguły ogólne odnośnie odpowiedzialności odszkodowawczej. Ponadto, jeżeli poza powyższymi roszczeniami istnieją regulacje, które także mogłyby w danym stanie faktycznym stanowić podstawę ochrony prawnej, wówczas z nich również można skorzystać – zgodnie z art. 24 § 3 KC.

Różnorodny charakter roszczeń służących ochronie dóbr osobistych oraz brak zamkniętego katalogu dóbr osobistych, powoduje, iż poruszanie się w tej dziedzinie prawa cywilnego może rodzić problemy. W wypadku sędziów zagrożenie jest związane z ryzykiem wykształcenia się niespójnych linii orzeczniczych (np. odnośnie tego, czy dana sfera życia stanowi dobro osobiste, czy też nie). Dla adwokatów i radców prawnych źródłem trudność jest z kolei ocena, czy roszczenie powstało i jakie są szanse powodzenia na sali rozpraw. Odpowiedzią na wskazane trudności jest system zasilany przez sztuczną inteligencję – Gaius Lex. Do funkcji, jakie oferuje, należy m.in. przeszukiwanie orzecznictwa powiązanego z postawionym pytaniem prawnym, a także rozmowa z programem. Dzięki temu, osiągnięcie spójności i przewidywalności postępowań nie stanowi problemu – nawet w wypadku ochrony dóbr osobistych.

Otwarty katalog dóbr osobistych

Jak zostało powyżej zasygnalizowane, fakt, iż dobra osobiste nie są enumeratywnie wymienione przez prawodawcę w art. 23 KC, jest jedną z głównych przyczyn złożoności prawa ochrony dóbr osobistych. W orzecznictwie, choć formułowane są nowe dobra osobiste, jako regułę należy wskazać ostrożność przy rozszerzaniu dotychczas zidentyfikowanego katalogu. Wyraża to m.in. przytoczona na wstępie uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010 r., sygn. III CZP 79/10 – „ochrona dóbr osobistych ma charakter wyjątkowy, w związku z czym sięganie do jej mechanizmów powinno następować z odpowiednią ostrożnością i powściągliwością, bez tendencji do sztucznego poszerzania katalogu tych dóbr”. Z punktu widzenia prawnika, opisana sytuacja oznacza, iż przed wysunięciem propozycji nowego dobra osobistego warto przeanalizować orzecznictwo i doktrynę w celu odszukania już uprzednio rozpoznanego dobra osobistego. Nie sposób o narzędzie bardziej odpowiadające rzeczonemu zadaniu niż system zasilany przez AI. Przykładowo w ramach funkcji rozmowy z programem, oferowanej przez system Gaius Lex, można wystosować pytanie „czy sytuacja, w której osoba trzecia zaczęła posługiwać się na potrzeby swojej działalności gospodarczej cudzymi symbolami rodzinnymi, może stanowić naruszenie dobra osobistego”? W odpowiedzi Gaius Lex zidentyfikuje, iż w opisanym stanie faktycznym naruszanym dobrem osobistym jest m.in. nazwisko lub herb rodzinny. O ile nazwisko jest dobrem osobistym wymienionym w katalogu z art. 23 KC, to herbu rodzinnego w nim nie zawarto i na pierwszy rzut oka mógłby on nie zostać uznany za dobro osobiste.

Jak zapewnić pełną ochronę, bez utraty pewności prawa?

Można stwierdzić, iż kształtowanie się katalogu dóbr osobistych jest wynikiem tarcia między potrzebą zapewnienia kompleksowej ochrony wartości niemajątkowych a  potrzebą pewności prawa. Na szczęście, sztuczna inteligencja dysponuje potencjałem do równoważenia obu postulatów. . Oferowana przez system Gaius Lex funkcja przeszukiwania orzecznictwa pozwala na szybkie zweryfikowanie istniejących linii orzeczniczych odnoszących się do interesującego nas dobra osobistego. Dzięki temu, po uprzednim stwierdzeniu czy istotnie mamy do czynienia z dobrem osobistym (np. w wyniku przeprowadzonej rozmowy z programem), wystarczy wprowadzić do systemu pytanie dotyczące owego dobra osobistego. Ten zabieg pozwala uzyskać wgląd w podejście sądów do poszczególnych dóbr osobistych, zaś wyszukane orzeczenia warto zamieścić w pismach procesowych w ramach prowadzonej argumentacji prawnej. Przykładowo, w wypadku opisanego powyżej herbu rodzinnego, Gaius Lex może przywołać np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 marca 2009 r. sygn. II OSK 1454/08. W uzasadnieniu wyżej wymienionego wyroku sąd stwierdził, iż herb rodzinny ma charakter dobra osobistego i dodatkowo odwołał się do kolejnego wyroku zajmujące tożsame stanowisko w omawianej materii – wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 kwietnia 2002 r., sygn. I ACa 1399/01. Ponadto w toku rozważań, NSA zaznaczył, iż „herbu rodzinnego nie można traktować inaczej niż herbu gminy”. Ma to istotne znaczenie w wypadku dochodzenia roszczenia z tytułu naruszenia omawianego dobra osobistego. Orzecznictwo odnoszące się do herbów jednostek samorządu terytorialnego jest bowiem obszerne, a dzięki stanowisku zajętemu przez NSA, powoływanie się na nie będzie uzasadnione.

Przeprowadzone rozważania pozwalają na konkluzję, iż sztuczna inteligencja będzie miała pozytywny wpływ na prawo ochrony dóbr osobistych. Oferowane przez system AI — Gaius  Lex — funkcje  dla branży prawnej umożliwią przezwyciężenie wyzwania, jakim jest zrównoważenie potrzeby kompleksowej ochrony dóbr osobistych z pewnością prawa.