Glosa w dobie sztucznej inteligencji

Dlaczego glosy są potrzebne?

Sporządzanie glos do orzeczeń ma bardzo długą tradycję w prawie i wciąż pozostaje wartościową formą prowadzenia dyskursu doktrynalnego. Za pomocą glosy przedstawiciele zawodów z branży prawnej mogą odnosić się do działalności sądów, a dzięki temu współkształtować linie orzecznicze i rozwiązać problemy w doktrynie. W zależności od zajętego w glosie stanowiska może być ona aprobująca lub krytyczna względem orzeczenia, którego dotyczy. Poza walorem naukowym glosa ma również istotne znaczenie dla praktyki prawniczej, szczególnie w wypadku podobieństwa prowadzonej sprawy ze sprawą będącą przedmiotem orzeczenia omawianego w glosie. Pojawienie się systemu zasilanego przez AI dla branży prawnej — takiego, jak Gaius  Lex — nasuwa  jednak pytanie o przyszłość zarówno sporządzania jak i korzystania z glos. 

Glosa „na zamówienie”

Najczęściej glosy dotyczą orzeczeń sądów, które prezentują ważne zagadnienia prawne, nieraz będące źródłem długotrwałych sporów w doktrynie. Przykładowo rozumienie pojęcia właściwego czasu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez członka zarządu spółki z o.o., o którym jest mowa w art. 299 § 2 KSH, jest często poruszane w orzecznictwie (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2021 r., sygn. I CSKP 159/21, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2021 r., sygn. IV CSKP 32/21). Wśród sporządzanych glos, przeważają te, które oparte są na uchwałach lub wyrokach Sądu Najwyższego i (w mniejszej mierze) sądów apelacyjnych. Orzeczenia sądów okręgowych i rejonowych rzadko są przedmiotem zainteresowania glosatorów. Opisane zjawisko jest zrozumiałe i wynika z faktu, iż niemal zawsze trzeba poświęcić dużo czasu na wyczerpujące opracowanie kwestii prawnych, które zostały poruszone w orzeczeniu. Czasochłonnym procesem jest również zreferowanie stanu faktycznego sprawy, w ramach zwyczajowej pierwszej części glosy. Wymaga ono zaznajomienia się z jej kontekstem, a nie tylko kluczowymi problemami.

Zaistniała sytuacja powoduje, że  choć glosy mogą być bardzo pomocne, ich pełen potencjał nie jest wykorzystywany. Stosowanie sztucznej inteligencji tworzy jednak okoliczności sprzyjające upowszechnieniu się glos w nowej odsłonie. Pierwszy element zmian polega na możliwości przeszukania orzecznictwa, celem zidentyfikowania orzeczeń o tematyce pokrywającej się z interesującym nas problemem prawnym. Oczywiście można również samodzielnie wybrać stosowne orzeczenie. Następnie możliwe jest załączenie orzeczenia do bazy dokumentów, zaś system Gaius Lex przygotuje jego opracowanie o charakterze zbliżonym do klasycznych glos — lecz  na własny użytek prawnika. Podążając tymi prostymi krokami można przykładowo polecić systemowi Gaius Lex sporządzenie glosy do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2023, sygn. II CSKP 444/22. W wygenerowanym opracowaniu zostaną zwięźle poruszone kluczowe elementy orzeczenia. Między innymi odniesienie się Sądu Najwyższego do wykładni oświadczeń woli – zgodnie z art. 65 § 2 KC „w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu”. W tym kontekście system przytoczy również, iż Sąd Najwyższy zidentyfikował, że powołany artykuł 65 § 2 KC stanowi podstawę stosowania kombinowanej metody wykładni oświadczeń woli (połączenie subiektywnej intencji stron z jej obiektywnym przejawem). Ponadto, w wygenerowanej glosie wystąpią elementy „refleksji” nad skutkami orzeczenia dla doktryny. Przykładowo, podkreślenie roli dla praktyki gospodarczej zaakcentowanego w wyroku rozgraniczenia między czynnościami dokonywanymi przez wspólnika spółki osobowej z samą spółką czynnościami dokonywanymi między wspólnikami spółki osobowej.

Nowa rola glosatora

Przemiany, które się dokonują, mają również potencjał, aby dotknąć glos, które sporządzane są dla szerszego grona odbiorców. Jak zostało powiedziane , glosy stanowią element dyskursu doktrynalnego, przez co nie sposób pominąć wykorzystania systemów zasilanych przez sztuczną inteligencję przy tworzeniu glos przeznaczonych do publikacji. Od strony prawa autorskiego zagadnienie statusu wygenerowanych przez system sztucznej inteligencji wyników oraz ewentualnych praw z nimi związanych, jest przedmiotem szerokiej debaty. Należy w tym miejscu jedynie zaznaczyć, iż zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: PAPP), utworem jest „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”. Twórcą może być zaś wyłącznie osoba fizyczna, co wynika z art. 8 ust. 1 i 2 wyżej wymienionej ustawy (teza wyrażona w Wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 października 2017 r., sygn.. II FSK 2462/15). Przytoczony zarys aktualnego stanu prawnego pozwala stwierdzić, iż glosa w całości stworzona przez system zasilany przez sztuczną inteligencję nie będzie utworem w rozumieniu PAPP i jednocześnie użytkownik systemu nie nabędzie statusu twórcy. Sytuacja może ukształtować się odmiennie w wypadku współpracy prawnika (glosatora) i sztucznej inteligencji. Jeżeli glosator skorzysta z pomocy systemu Gaius Lex (np. do zreferowania stanu faktycznego, zidentyfikowania zagadnień prawnych, odnalezienia pokrewnych orzeczeń), ale jednocześnie będzie nadzorował cały proces oraz wniesie swoje spostrzeżenia, to wówczas przesłanki utworu mogą zostać spełnione przez uzyskany rezultat wspólnej pracy, zaś glosator będzie jego twórcą. Znaczenie nabycia statusu twórcy przez prawnika opracowującego dane orzeczenie w formie glosy jest istotne ze względów motywacyjnych. Twórcy przysługują bowiem prawa autorskie osobiste (w tym prawo do oznaczania utworu swoim nazwiskiem, o czym mowa w art. 16 pkt 1) PAPP) i majątkowe do utworu. Oszczędność czasu, przy zachowaniu względów motywacyjnych, może skutkować rozszerzeniem praktyki tworzenia glos przeznaczonych do publikacji, również na interesujące orzeczenia sądów z niższych szczebli struktury sądownictwa. Być może powszechnym stanie się dzielenie się za pomocą tej formy publikacji refleksją nad napotkanymi orzeczeniami np. w toku przygotowań do sprawy przez pełnomocników procesowych.

Dynamiczne narzędzie dla dynamicznej branży

Zaprezentowane podejście może przynieść znaczne korzyści dla całej branży i rozwoju nauk prawnych. Glosy generowane przez system zasilany przez sztuczną inteligencję mają potencjał, aby zapewnić każdemu prawnikowi łatwy dostęp do analizy nowych i niszowych orzeczeń. Jednocześnie współpraca człowieka z systemem sztucznej inteligencji umożliwi niespotykaną dotychczas interakcję między wszystkimi członkami branży prawnej oraz sądami — ze  względu na przyspieszenie i ułatwienie tworzenia glos przeznaczonych do publikacji.